Krzysztof Zanussi o poszukiwaniach człowieka myślącego XX wieku. Franciszek Retman jako Everyman lat 60.: prowincjusz, który przyjeżdża do stolicy, by studiować fizykę, z nadzieją że nauka pozwoli odpowiedzieć na nurtujące go pytania. Kolejne życiowe doświadczenia - nieszczęśliwa miłość, tragiczna śmierć przyjaciela, małżeństwo, ojcostwo, praca - sprawiają, że jego wiara w potęgę nauki słabnie.
Jedno z najciekawszych osiągnięć polskiego kina lat 60. Pisany kamerą esej filozoficzny, gdzie strukturę fabularną przeplatają fragmenty wykładów i dyskusji naukowców na temat możliwości i granic poznania. Zaczerpnięty z teorii św. Augustyna tytuł w kontekście losów Franciszka jest dwuznaczny: iluminacji, czyli stanu łaski, oświecenia intelektualnego i duchowego, bohater nie dostępuje, choć osiąga pewien spokój ducha, pozwalający mu zaakceptować swoje życie.